بدیهیست که خلاقیت در معماری حضور دارد. این رشته زمینهای آزاد است که به ذهن اجازه میدهد رها شود و ایدهها را به واقعیت تبدیل کند. دانشجویان معماری ممکن است بهدلیل ماهیت این حرفه جذب آن شوند. اما این موضوع در مواجهه با واقعیت تا چه اندازه صادق است؟ در استودیوها، ممکن است احساس کنیم میتوانیم طراحیهایی گستردهتر، کنجکاوانهتر و جسورانهتر داشته باشیم. اساتید و مربیان، مرزهای توانایی ما را به چالش میکشند و خلاقیت ما را آزمایش میکنند. با این حال، ارزش آن را دارد که عمیقتر بررسی کنیم که معماران واقعاً تا چه اندازه خلاق هستند و آیا چیزی میتواند مانع رشد آنها شود.
یک معمار خلاق
ذهن ما هنگام اندیشیدن به مفهوم خلاقیت، به مسیرهای گوناگونی کشیده میشود؛ از یک اثر هنری چشمگیر گرفته تا پوششی خاص یا ساختمانی خیرهکننده. خلاقیت مفهومی چندوجهی است و خود نوعی هنر بهشمار میآید. معماران در سطوح ساده و پیچیده، همواره بر خلاقیت تکیه دارند.
برای نمونه، بازی با نور یا بهرهگیری از مصالح بازیافتی میتواند نشانهای از یک فرآیند طراحی خلاقانه باشد. گاه خلاقیت نه در حضور فیزیکی عناصر، بلکه در خلق یک حس یا اتمسفر متجلی میشود. حتی میتوان عقبتر رفت و به نحوهی جانمایی ساختمان یا منظر در بستر و بافت سایت اندیشید. تمامی این اشکال طراحی، شیوههایی مشروع از بروز خلاقیتاند. با این حال، در دل همهی این مسیرها نوعی فشار نیز وجود دارد.
بهویژه برای دانشجویی که در مسیر تبدیل شدن به معمار قرار دارد و در حال کشف قواعد این حرفه است. خلاقیت پدیدهای وابسته و تابع شرایط است. به فرآیند طراحی و تلاش معمار بستگی دارد و نتیجهای تضمینی نیست. برخی بر این باورند که خلاق بودن یک توانایی ذاتیست که در همه وجود ندارد. شاید این گزاره بخشی از واقعیت را دربر داشته باشد، اما میتوان از این مرزها و تعاریف عبور کرد و افقهای تازهای را گشود.
این یعنی خلاقیت در معماری. لزومی ندارد طراحیات عجیبوغریب یا افراطی باشد؛ بلکه مهم این است که قواعد این حرفه را بفهمی و راهی برای پایبندی خلاقانه به آنها پیدا کنی. مثلاً میتوان به زها حدید اشاره کرد؛ معماری خلاق که مرزها را درنوردید و تفسیر شخصی خودش را از معماری و معنای معمار بودن ارائه داد.
اما درعینحال میتوان لو کوربوزیه را هم از زاویهای دیگر معمار خلاقی دانست. خلاق بودن در معماری از فردی به فرد دیگر متفاوت است—چه طراح و چه مخاطب. طرحهای سادهای که بر چند مفهوم پایه مثل نور و سازه تمرکز دارند، میتوانند بهاندازهی ساختمانهای منحنی و معلق، تأثیرگذار باشند. نحوهی تعامل مردم با یک فضا هم، در نهایت، بخشی از خلاقیت معمار را شکل میدهد.
در اغلب موارد، فرایند خلاقیت در قالب استراتژی و هوش پنهان میشود.
انتظار میرود که برای خلاق بودن، حتماً باید باهوش باشیم. اما این تصور میتواند گمراهکننده باشد و افراد را از تبدیل شدن به بهترین معمار ممکن باز دارد. خلاقیت چیزی است که تو خودت برایش معنا میسازی. رویکردت به طراحی، همان چیزی است که تو را به یک معمار خلاق تبدیل میکند.
محدودیت های خلاقیت
اما چه میشود اگر اوضاع دشوار شود؟ وقتی با محدودیتها و موانع روبرو میشویم، چه اتفاقی میافتد؟ اگرچه این استدلال وجود دارد که خلاقیت در همهجا هست و میتوان از مسیرهای مختلف از آن بهره برد، اما این ایده هم هست که خلاقیت به حدی میرسد. بهعنوان معمار، گاهی احساس میکنیم به بنبست رسیدهایم، نوعی انسداد ذهنی. درست است که این موضوع فرایند فکر و استراتژیهای طراحی ما را محدود میکند، اما آیا توانایی ما برای خلاق بودن را محدود میکند؟
مثال دیگری وقتی است که در دنیای واقعی مهندسان به ما میگویند باید تعداد مشخصی ستون در هر اتاق وجود داشته باشد. آیا این رویکرد عملی، اشتیاق به خلاق بودن را از بین میبرد؟ یا وقتی که در مدرسه، بهعنوان معماران الهامبخش، با سایت چالشبرانگیزی پر از بزرگراهها و آلودگی مواجهایم. ممکن است کسی بگوید این باعث میشود که طرحی ساده و مستقیم ارائه دهیم؛
چیزی که نیازی به تلاش زیادی برای خلاقیت ندارد. اما کسی دیگر ممکن است بگوید این محدودیتها باعث میشود بهتر عمل کنیم و طراحی بهتری ارائه دهیم. ما ذاتاً با چالش و محدودیت روبرو هستیم. با این حال، خلاقیت ما همچنان ثابت و پایدار باقی میماند.
شکستن مرزها بهعنوان یک معمار
پشت هر ساختمان، منظرۀ طبیعی و شهری، معماران و طراحان خلاقی حضور دارند. افرادی که به نیتهای خود وفادار میمانند و کارهایشان را از دل و جان انجام میدهند.
معمار خلاق بودن تعریفی ندارد، چون هر فرد شکل خاص خود از خلاقیت را بروز میدهد. گاهی بدون اینکه خودمان بدانیم، در حوزههای مختلفی فراتر از حد معمول خلاق هستیم. کشف اینکه چگونه میتوانی خودت را به چالش بکشی و دیدگاهت را در طراحیهایت وارد کنی، ماجرایی هیجانانگیز است.
اگرچه ممکن است با سایت سخت یا مانع مهندسی روبرو شویم، این محدودیتها همانند پرتابکنندههایی هستند که ما را به چالش بیشتر وا میدارند. باید به اصول طراحیات پایبند باشی و نسخهی خودت از معنای معمار خلاق بودن را در هر کاری که انجام میدهی به اجرا بگذاری. اگر تردید هم داری، باید امیدوار باشی که خلاقیت واقعاً همهجا وجود دارد.
نه لازم است با آن متولد شوی و نه باید فرد خاصی باشی. فقط کافی است خودت باشی و این همیشه کافیست