مترجم: نفس چپردار
مقدمه
نقش کلیدی درختان شهری و فضاهای سبز در تعدیل اقلیم و ارتقای سلامت عمومی، به‌خوبی شناخته شده است.
تماشای مناظر سبز، زندگی در میان پوشش‌های گیاهی، و دسترسی آسان به فضاهای سبز برای فعالیت‌های تفریحی، همگی با فواید قابل‌توجهی همراه هستند. وجود درختان و گیاهان در چشم‌انداز خانه، محل کار یا مدرسه، تأثیر مثبتی بر سلامت روان و افزایش بازدهی ذهنی افراد دارد. پوشش درختی در مقیاس محله نیز با کاهش دما و بهبود شرایط اقلیمی رابطه مستقیم دارد. همچنین، نزدیکی فضاهای سبز عمومی به محل سکونت، سبب استفاده منظم‌تر ساکنان از این فضاها شده و به دنبال آن، سلامت روانی، جسمی و اجتماعی را بهبود می‌بخشد.
هدف این دستورالعمل، تضمین دسترسی منصفانه و برابر همه شهروندان به درختان، فضاهای سبز و مزایای آن‌هاست؛
و این امر از طریق تعیین سه معیار کلیدی دنبال می‌شود:
- دید به دست‌کم سه درخت بالغ از هر واحد مسکونی، مدرسه یا محل کار؛
- وجود حداقل ۳۰ درصد پوشش سایه‌انداز درختی در سطح هر محله؛
- دسترسی به نزدیک‌ترین فضای سبز عمومی در شعاعی کمتر از ۳۰۰ متر از هر محل سکونت.
با توجه به اینکه اکثریت جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی می‌کنند، تمرکز بر سالم‌تر، جذاب‌تر و زیست‌پذیرتر ساختن این مناطق روز‌به‌روز افزایش می‌یابد. هرچند شهرها فرصت‌هایی چون اشتغال، آموزش، تفریح و تعاملات اجتماعی را فراهم می‌کنند، اما با چالش‌های خاصی نیز روبه‌رو هستند. شهرها معمولاً بیشترین آسیب را از تغییرات اقلیمی متحمل می‌شوند به‌ویژه از طریق پدیده جزیره گرمایی شهری و وقوع رویدادهای شدید اقلیمی مانند موج‌های گرمایی گسترده.
شواهد گسترده و مستندی وجود دارد که نشان می‌دهد فضاهای سبز شهری نقشی اساسی در ارتقای سلامت عمومی، افزایش تاب‌آوری اقلیمی، کاهش آلودگی، حفاظت از تنوع زیستی و تنظیم چرخه آب ایفا می‌کنند. اگرچه نقش مؤثر فضاهای سبز و پوشش گیاهی شهری در ارتقای سلامت و تاب‌آوری شهرها به‌طور گسترده به رسمیت شناخته شده است، اما متأسفانه این منابع ارزشمند اغلب در معرض تهدید قرار دارند. درختان شهری و دیگر پوشش‌های گیاهی نیز تحت تأثیر تغییرات اقلیمی از جمله خشکسالی، رویدادهای شدید آب‌وهوایی و افزایش آتش‌سوزی‌ها، آفات، بیماری‌ها و استفاده تفریحی بسیار زیاد قرار دارند. مشکل اساسی این است که تمامی ساکنان شهری به‌طور برابر به فضاهای سبز شهری و مزایای ناشی از آن دسترسی ندارند.
دسترسی عادلانه و برابر به فضای سبز شهری به‌عنوان یک هدف سیاست‌گذاری، از سطوح محلی تا جهانی به‌طور گسترده پذیرفته شده است. دسترسی به طبیعت شهری به‌طور فزاینده‌ای به‌عنوان خدمتی ضروری تلقی می‌شود که شهرها باید برای ساکنان خود فراهم کنند و حتی به عنوان یک حق بنیادین انسانی مفهوم‌سازی شده است.
مواجهه با طبیعت
سه نوع مواجهه با طبیعت در محیط شهری وجود دارد:
- امکان تماشای طبیعت شهری، به‌ویژه درختان و فضاهای سبز
- تجربه‌ی زندگی در میان درختان و سایر پوشش‌های گیاهی
- دسترسی و استفاده از پارک‌ها و دیگر فضاهای سبز به منظور فعالیت‌های تفریحی
۱-مشاهده درختان و مناظر سبز
مشاهده فضاهای سبز از پنجره‌های محل سکونت یا کار، امکان تداوم پیوند روانی با طبیعت و ریتم‌های طبیعی آن را فراهم می‌آورد. این تماس بصری نه‌تنها به ایجاد وقفه‌های ذهنی مؤثر در جریان فعالیت‌های روزانه کمک می‌کند، بلکه نقش الهام‌بخش داشته و می‌تواند به ارتقای خلاقیت فردی انجامد. شواهد پژوهشی حاکی از آن است که مناظر طبیعی تأثیر مثبتی بر بهبود عملکرد حرفه‌ای و افزایش رضایت شغلی کارکنان اداری دارند.
۲-زندگی در میان درختان و فضاهای سبز
سکونت و رشد در محله‌هایی برخوردار از فضای سبز بیشتر، با طیف متنوعی از پیامدهای مثبت سلامت‌محور همراه بوده است. یافته‌ها نشان دادند که فضای سبز، اعم از پوشش گیاهی و به‌ویژه سایه‌انداز درختان(Tree Canopy) با ارتقای شاخص‌های رشد کودکان در سالهای اولیه زندگی ارتباط مثبت دارد. پوشش درختی با مجموعه‌ای از آثار سودمند بر سلامت عمومی مرتبط بوده است؛ به‌گونه‌ای که سکونت در محیط‌های سبزتر با بهبود سلامت روان و کاهش مرگ‌ومیر کلی همراه بوده است.
۳-استفاده از فضاهای سبز برای مقاصد تفریحی یا کاربری تفریحی فضاهای سبز شهری
دسترسی آسان به فضاهای سبز باکیفیت، استفاده منظم‌تر از این فضاها را آسان تر می‌کند. فعالیت‌های تفریحی در فضای سبز شکل‌های متنوعی دارد، از قدم‌زدن در پارک و گردش با حیوان خانگی گرفته تا فعالیت های ورزشی و بازی، و همچنین از تماشای طبیعت و مردم تا تعاملات اجتماعی. معمولاً فاصله‌ای بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ متر، معادل یک پیاده‌روی امن و راحت ۵ تا ۱۰ دقیقه ای به عنوان آستانه‌ای برای استفاده منظم و مکرر از فضای سبز مطرح می‌شود سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۷ دسترسی به نزدیک‌ترین فضای سبز با حداقل مساحت یک هکتار را در فاصله‌ای حداکثر ۳۰۰ متر توصیه می‌کند. این معیار، استفاده تفریحی از فضای سبز را تسهیل کرده و تأثیرات مثبت جسمی و روانی آن را افزایش می‌دهد.
دستورالعمل‌های جامع: قانون ۳–۳۰–۳۰۰
-دید داشتن به حداقل ۳ درخت از محل کار، خانه و مدرسه
-هر ساکن در شهر، شهرک یا حتی روستا باید بتواند از منزل، مدرسه یا محل کار خود دست‌کم سه درخت را ببیند.
-سایه اندازی درختان حداقل ۳۰ درصد در هر محله (The 30% of tree canopy)
در سطح محله، حداقل پوشش تاج درختی باید ۳۰ درصد باشد و شهرها در صورت امکان باید به درصد پوشش بالاتری نیز دست یابند. شایان ذکر است که این ۳۰ درصد نباید در سطح کلان‌شهر به‌طور میانگین محاسبه شود، زیرا ممکن است منجر به نابرابری در توزیع درختان گردد. تمرکز باید بر هر محله به‌طور جداگانه و همچنین طرح‌های جدید مسکونی باشد، جایی که می‌توان از ابتدا فرصت‌های کاشت درخت را فراهم کرد. درختان مزایای فراوانی ارائه می‌دهند، اما در برخی محله‌های متراکم و ساخته‌شده ممکن است دستیابی به ۳۰ درصد پوشش تنها با درختان دشوار باشد. در مناطقی که رشد و باروری درختان دشوار است—برای مثال در اقلیم‌های خشک—هدف باید دستیابی به ۳۰ درصد پوشش گیاهی باشد، مشروط بر اینکه مؤلفه‌ی درختی قوی همچنان حفظ شود.
حداکثر فاصله ۳۰۰ متر تا نزدیک‌ترین پارک یا فضای سبز عمومی
هر شهروند باید به فضای سبز عمومی وسیع (حداقل یک هکتار) در فاصله‌ای کمتر از ۳۰۰ متر معادل حدود پنج دقیقه پیاده‌روی دسترسی داشته باشد. اگرچه سازمان جهانی بهداشت ایجاد چنین فضایی را توصیه می‌کند،
دستیابی به آن در همه نقاط ممکن است دشوار باشد. وسعت فضای سبز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، زیرا پارک‌ها و فضاهای سبز بزرگ‌تر با فرصت‌های تفریحی بیشتر، جذابیت بالاتر و سطوح بالاتر تنوع زیستی همراه بوده‌اند. کیفیت بالای فضاهای سبز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ این فضاها باید امکان انجام طیف متنوعی از فعالیت‌های تفریحی، از جمله ایفای نقش به‌عنوان محل‌های گردهمایی اجتماعی و فراهم کردن فرصت‌های بازی برای کودکان را فراهم سازند. همچنین باید درختان و پوشش گیاهی کافی برای ایجاد سایه وجود داشته باشد.
باید ها و نباید های استفاده از قانون ۳۰۰-۳۰-۳
در مورد قانون ۳۰۰-۳۰-۳، اگرچه مزایای درختان به‌خوبی شناخته شده و مشارکت آن‌ها در اثرات خنک‌کنندگی و سلامت روان و جسم مشخص است، ممکن است در برخی شرایط درختان راه‌حل مناسبی نباشند. این می‌تواند در مواردی باشد که گیاهان مناسب در دسترس نباشند، یا دلایل اجتماعی یا فرهنگی برای کاشت نکردن درختان وجود داشته باشد، یا در محله‌هایی که تراکم بالا بوده و یا ویژگی‌های تاریخی دارند که کاشت درختان را نامناسب می‌کند . یکی دیگر از مزایای دستورالعمل‌های قانون۳۰۰-۳۰-۳ این است که آن‌ها قابل اندازه‌گیری هستند و بنابراین می‌توان پیشرفت را در طول زمان پیگیری کرد، مشابه آنچه که قبلاً با برخی از اجزای این قانون (مانند پوشش تاج درختی و فاصله تا نزدیک‌ترین فضای سبز) انجام شده است. این قانون یک دستورالعمل است که باید به‌دقت اجرا شود، به‌گونه‌ای که در صورت نیاز به واقعیت‌های محلی تنظیمات لازم انجام گیرد و همچنین باید از بحث‌های گسترده‌تر در مورد مزایای درختان شهری و پتانسیل اکوسیستمی و معایب آن‌ها نیاز به برنامه‌های جنگل های شهری مقاوم و متنوع دارد. مطالعه اینکه چگونه قانون ۳۰۰-۳۰-۳در اقلیم‌های مختلف عمل می‌کند، بخش مهمی از این موضوع است.