معماری منظر بر جامعه چه تاثیری دارد؟

ما انسان‌ها جزء دسته‌ای در طبیعت هستیم که با مهارت یدی فزاینده ، تفکر و نوعی سازمان اجتماعی شناخته می‌شویم. فیلسوفان ادعا‌های گوناگونی را درباره‌ی اینکه خصیصه‌‌ برجسته یا ویژگی اساسی ما چیست، مطرح کرده‌اند. آنها به توانایی ما در ساختن و کاربرد ابزار‌ها، دوست داشتن، شناختن درست از نادرست، احساس کردن، اندیشیدن و یا استفاده از زبان اشاره کرده‌اند. ما اجتماعی هستیم، از این نظر که زندگی ما به شیوه‌های گوناگون و پیچیده‌ای با دیگران و با جامعه پیوند دارد.

---

منظر،شهر،مردم

شکی نیست که مهمترین بستر موجود برای مشاهده و بررسی رفتار یک جامعه “شهر” است. جایی که عمده فعالیت‌ها و تعاملات اجتماعی مردم صورت می‌گیرد. اما در بسیاری از موارد در مشاهده و بررسی شهرها آنجه بیشتر مورد توجه است کالبد شهراست؛ وقتی از “منظر شهری” صحبت می‌کنیم، عناصر زنده و پویا و مهم آن‌ را فراموش می‌کنیم؛ انسان‌ها، مردم یا همان جامعه شهری. یقینا از مهمترین و به یادماندنی‌ترین موارد جذب مردم چه در کشور خودمان چه در شهر‌های بزرگ و اصلی اروپایی، نه کلیساها و نه بنا‌های عظیم و تاریخی و نه موزه‌های باشکوه و نه حتی تکنولوژیک پایدار این شهرهاست؛ بلکه شور و هیاهو و تکاپوی مردم و حضور پویای آنان چه در مراکز تجمع و مراکز توریستی شهر‌ها و چه در کوچه پس‌کوچه‌ها و میادین کوچک و خلوت‌تر شهر‌هاست.

حال سوال اینجاست که انسان چگونه با دانش معماری‌منظر می‌تواند این پیوند مردمی‌ و‌ شهر را توسعه دهد و بر‌ رفتار جمعی‌ اثر بگذارد؟

قبل از پاسخ به این سوال باید بدانیم چه موارد زیست‌محیطی یا فرهنگی و اجتماعی هست که دانش معماری‌منظر را از نظر اهمیت متمایز می‌کند؟ می‌دانیم که با قرن‌ها توسعه، محیط زیست تأثیر زیادی بر زندگی ما گذاشته است. حفظ تعادل و اصلاح محیط اطرافمان مانند: کیفیت هوا، اکولوژی و حفظ منابع طبیعی؛ دیگر یک گزینه نیست بلکه از واجبات یک جامعه‌ی سالم است.تمرکز معماری‌ منظر نه تنها بر روی دستیابی بر جنبه‌ زیبایی‌شناختی و زیست‌محیطی است، بلکه برای داشتن شهرهایی پایدار با حذف آلاینده هاست.

طراحی فضای‌شهری، ابزار مناسبی برای طراحی، برنامه ریزی و ساخت منظر در مقیاس خرد و کلان است؛ تا فضاهای جمعی و بلااستفاده را به جزئی از محیط‌ شهری تبدیل کند. طراحی و برنامه‌ریزی فضای‌ شهری با اقدامات یاد شده، قطعا روشی مقرون‌به‌صرفه برای افزایش لندفرم‌های طبیعی و مکان‌های مردمی برای مقابله با چالش‌های فضاهای شهری است. در حقیقت معماری منظر را اینگونه می‌توان توصیف کرد: “علمی برای خلق زندگی در میان آشوب شهری و ساختمان‌ها“.

بااین حال، این موضوع همچنان جای سوال دارد که؛ با اینکه اکثر مردم مزایای وجود دانش معماری منظر در جامعه را درک می‌کنند، مطمئن نیستند که آیا در داخل و یا اطراف خانه خود به آن نیاز دارند یا خیر؟

دلایلی از اهمیت معماری منظر در جامعه‌ شهری

• کمک به مبارزه علیه آلودگی و دیگر مشکلات زیست‌محیطی

(Helps combat toxicity and other environmental issues)

تعداد زیادی از مردم از این موضوع ناآگاه‌اند که چقدر محصولات مورد استفاده در یک خانه مثل: مصالح ساختمانی، مبلمانی که در خانه استفاده می‌کنیم، همچنین آلاینده‌های محیطی مثل: آلودگی ناشی از ساخت و ساز، دفن و تخلیه نامناسب زباله، آلودگی خاک با شیوه‌های کشاورزی ناپایدار، آلودگی صوتی مثل ترافیک جاده‌ای ، آلودگی بصری ناشی از ساختمان‌های متروکه و یا بیلبوردها می‌توانند آلاینده‌های سمی را وارد محیط اطراف خود کنند. درواقع معماری منظر بهترین و تنها پاسخ ممکن برای پاکسازی محیط از چنین سمومی است.

•  ارائه پیشنهادهای مناسب برای توسعه‌ی هرچه بیشتر پایداری شهرها

با استقبال از صنعتی شدن جهان، شاهد افزایش کارخانه‌های تولیدی در سراسر جهان هستیم.که منجر به تخریب منابع طبیعی می‌شوند، بازسازی اکوسیستم طبیعی ممکن است سال‌ها طول بکشد، اما معمار منظر با راه‌حل‌های پیشنهادی می‌تواند به جوان‌سازی خاک و جلوگیری از انتشارآلاینده‌ها نه فقط به محیط اطراف بلکه به بدن انسان کمک کند.

• مدیریت حفظ آب های ناشی از بارندگی

جمع آوری آب باران در سراسر جهان به عنوان یک راه حل کلیدی و پایدار برای جلوگیری از بحران آب محبوبیت پیدا کرده است. به طور معمول، آب باران به داخل خاک نفوذ می‌کند و دوباره به سطح آب‌های زیرزمینی اضافه می‌شود؛ با توجه به اینکه بسیاری از مناطق دارای جاده‌ها و پیاده‌روهای بتنی هستند،مانع از این چرخه می‌شوند. بااستفاده از تکنیک های معماری‌منظر یعنی، اصول طراحی منظر اکولوژیک/ طراحی حساس به آب/ توسعه کم اثر/ مدیریت سیلاب منظر محور ، می‌توان خاک را سست کرد تا آب باران سریعتر به آب های زیرمینی برسد.

• کنترل آب و هوا

  در چند دهه‌ی اخیر، شاهد افزایش دمای هوا و تغییرات اقلیمی هستیم، که از عوارض زندگی مدرن است. جنگل زدایی برای ایجاد فضای‌شهری و ساختمان‌های بیشتر، استفاده بیش از حد از بتن، کیفیت هوا را کاهش داده و منجر به افزایش دما شده است. به طبع معماری‌منظر با طراحی اکوسیستم‌های کوچک می‌تواند راه‌حلی برای کنترل آب‌وهوا باشد.

• ایجاد فضای مناسب تفریح و سرگرمی برای تعاملات مردمی

  وقتی در یک منطقه‌ شهری زندگی می‌کنید، پارک‌های عمومی و فضاهای بیرونی تنها خلوت‌گاه طبیعی هستند. معمار منظر باایجاد این فرصت با طراحی بجا در ناحیه می‌تواند نه‌تنها فضایی را ایجاد کند که به حفظ زیبایی‌ بصری شهر کمک کند؛ بلکه موجب ارتباط سالم‌تر و بهینه‌تر میان مردم شود.

• فواید روانی-اجتماعی برای انسان ها

اعتقاد بر این است که حضور در طبیعت می‌تواند به ما در بهبود توانایی‌های ذهنی و جسمی کمک کند. بااین حال، جنگل‌زدایی مداوم، یافتن محیط طبیعی مناسب برای فعالیت‌های اجتماعی و انسانی را سخت‌تر می‌کند. در این شرایط معماری‌منظر تنها راه حل است. به خصوص در جامعه‌ ما؛ ما در کشوری با فرهنگی کاملا درونگرا زندگی می‌کنیم که سنت‌ها از دیرباز قالب زندگی مردم بوده و معماری ایرانی و اسلامی را سال‌هاست که شکل داده‌ است.پس عموما نیاز به طراحی شهری مناسب برای حفظ ارتباط مردمی و رشد در چنین جامعه‌ی درونگرایی به شدت نیاز است.

از این موارد می‌توان نتیجه گرفت که شهرها را نمی‌توان فقط با چند میدان یا الگو‌های منظم مربعی‌شکل طراحی کرد؛ بلکه شهرها فراتر از شبکه‌های تشکیل شده از خیابان‌ها و ساختمان‌ها هستند، بدون شک آنها باید شامل فضاهایی باشند که روابط بین افراد را به وجود می‌آورند و باعث تحرک و پویایی می‌شوند.

حال می‌دانیم که معماران منظر، طراحان محیط و طراحان شهری، محیط را با هدف تأمین فرصت‌هایی برای بهبود روابط جمعی طراحی می‌کنند.در چند دهه اخیر معماران زیادی با طراحی فضاهای بلااستفاده و فراموش شده در سراسر دنیا به شیوه فوق‌العاده‌ایی پیوند مردم و منظر را افزایش داده اند.

نمونه موردی‌ها

Installation Prior at Concéntrico 08 / S K U L L studio

در شهر لوگرونیو، اسپانیا / درسال ۲۰۲۲

به طور کلی مبلمان‌شهری به عنوان عامل موثر در ارتقاء کیفیت محیط شهری دارای اهمیت می‌باشد. المان‌های قرار داده شده در مکان هایی از شهر که کاربرد بخصوصی ندارند و به نوعی فراموش شده هستند، کیفیت فضای شهری را بهبود بخشیده و نیازهای انسانی را برطرف می‌نمایند.

پروژه انجام شده در شهر لوگرونیو-اسپانیا مثال خوبی برای این موضوع است، نشان می‌دهد که تنها با طرحی ساده و ساختی صحیح می‌توان به افزایش ارتباط جمعی از طریق معماری دست یافت.

این پروژه با داشتن طرحی سه‌بعدی در واقع با هدف تحریک کردن و بهبود عملکرد ارگان‌های فیزیکی و ذهنی انسان، ایده‌پردازی شده است. این طرح با بکارگیری همزمان احساسات لامسه و بینایی، باعث ایجاد تجربه‌ای جذاب برای هر فرد می‌شود. نتیجه‌ی این شبیه‌سازی ،افزایش ارتباط جمعی، پویایی و تحرک در منطقه‌ی متروکه و یک مکانیسم کلیدی و حیاتی است که تحرک (در قالب بازی برای کودکان) و یادگیری برای درک یک اثر هنری را منجر می‌شود.

Nodeul Island Park / mmkplus

در شهر سئول، کره جنوبی/ در سال ۲۰۱۹

جزیره مصنوعی نودول، برای سال‌ها متروک و فراموش بوده است که در رودخانه هان سئول قرار دارد. هدف ساخت آن در ابتدا پشتیبانی از پل عابر پیاده بوده؛ علارغم طبیعت زیبا و بکر و مجاورت جزیره به مرکز شهر، ویژگی دور افتاده جزیره به همراه دسترسی سخت بازدیدکنندگان به زمین، مانع از رشد فرهنگیِ آن شده‌ است. در سال ۲۰۱۹ طرحی برای توسعه این منطقه دور افتاده طراحی و اجرا می‌شود؛ که در واقع هدف معمار، پیکربندی دوباره منطقه با ایجاد چند سطح مختلف برای استفاده‌ی حداکثری از فضا است. ایجاد فضای سبز، فروشگاه‌ها، کتاب‌فروشی، یک سالن چند منظوره و یک سالن نمایش با ظرفیت ۴۵۰ نفر باعث ایجاد کیفیت فضایی و افزایش تأثیر مثبت بر روابط مردمی از طریق معماری شده است.

معماری و جامعه ارتباط نزدیک و تنگاتنگی با یکدیگر دارند،تغییر انسان و جامعه به معنی تغییر ارزش‌ها و هنجار‌های اجتماعی است که رفتار و گرایش جامعه و شهر را تغییر می‌دهد و این تغییر باعث تحول دائمی شهر می‌شود.

Mamkkeot House Community Center / ilsangarchitects

ساخته شده در سال ۲۰۲۱ / در شهر  جئونجو، کره‌ جنوبی

هدف از اجرای این پروژه، ایجاد زمینی برای بازی بوده‌ است، که کودکان بتوانند آزادانه در فضایی باز و به‌ دور از هیاهوی شهری بازی کنند. این پروژه با همکاری مشترک شهر جئونجو (jeonju) و یونیسف اجرا شده است. سایت موردنظر بخشی از پاک دئوکجین (Deokgin) پارک مرکزی این شهر است. در واقع در محل سایت، در حدود ۳۰ سال پیش، استخری روباز قرار داشته که بعد از مدتی عملا بلا استفاده و متروکه می‌شود؛ و این طرح نتیجه‌ی فضای پیشنهادی برای کودکان شهر بود که با جمع شدن در این محل و از طریق فعالیت فیزیکی با دیگر کودکان، بتوانند باعث رشد تعاملات اجتماعی خود شوند.

طراحان می‌خواستند که این پروژه یک زمین بازی با محوطه سازی مناسب باشد تا پروژه‌ای با محوریت معماری. بنابراین خانه‌ی – mamkkeot –  در شمال سایت به گونه‌ای طراحی شده است که به عنوان جزئی از یک فضای بازی بزرگ شناخته شود، نه بنایی مستقل. طراحان با ایجاد شکاف‌ها و فضاهای پر و خالی مناسب در حجم ساختمان در نهایت باعث پیوند فضای داخل و بیرون و استفاده حداکثری از فضای باز شده‌اند. درحقیقت می‌توان گفت تلاش معمار‌منظر در جهت ایجاد پل ارتباطی بین ساختمان و فضای بیرون به نحو احسن بوده‌ است.

The Science and Technical Pole, by Jean-Philippe Pargade

ساخته شده در سال  ۲۰۱۴ / در فرانسه

هدف از این پروژه درواقع دستیابی به ترکیبی منحصر به فرد از نوآوری و عملکرد پایدار بوده است؛ که درعین حفظ استاندارد زیبایی‌شناختی خارق‌العاده، بهترین سود را برای منطقه محلی داشته باشد.در حقیقت مکانی برای آموزش، پژوهش و مهندسی است. این پروژه در فاصله‌ی ۲۰ دقیقه رانندگی از شهر پاریس قراردارد. این طرح برای پرداختن به چالش‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی احداث شد، علاوه بر آن معمار در این پروژه به دنبال ادغام شهرها،فرهنگ‌ها و جوامع مختلف است؛ که نتیجه‌ی کنش‌های مناسب مردمی می‌شود.

این پروژه از طراحی زیست‌اقلیمی استفاده می‌کند، که اساسا ایجاد طرحی هماهنگ بین ساختمان‌ها و فضاها در داخل و خارج بر اساس آب و هوای محلی، انرژی خورشیدی و سایر منابع طبیعی است.

High Line Park in New York

James Corner + Diller Scofidio + Renfro Piet Oudolf

ساخته شده در طی سال ۲۰۰۹-۲۰۰۴ / واقع در منهتن،نیویورک

پروژه پارک High-line  یکی از طرح‌های نام‌بردنی در حوزه معماری‌منظر می‌باشد. درواقع سازه این پروژه، راه‌آهن صنعتی سابق در ضلع غربی شهر بوده‌است؛ یک سازه‌‍‌ی فلزی مرتفع به طول ۱٫۴۵ مایل که در دهه ۱۹۳۰ برای قطارهای باری ساخته شده بود. در سال ۲۰۰۳ مسابقه‌ای آزاد جهت تبدیل این زیرساخت به یک پارک عمومی برگزار شد. که نتیجه‌ی مسابقه طرح پیشنهادی با عنوان High-line می‌باشد.

هدف از طراحی این پروژه با دانش معماری‌منظر، برای جایگزین کردن سازه متروکه با طرحی بود که در نهایت به مسیری تبدیل شد که علاوه بر افزایش ارتباطات سالم مردمی و جذب توریست، باعث کاهش آلودگی نسبی هوا با ایجا فضای سبز و بهبود منظر شهری شده است.

ریک اسکوفیدو از معماران این طرح، در یکی از مصاحبه‌های خود اظهار داشت که؛ پارک High-line درباره درک ارتباط مردم با شهر است. به طور معمول زمانی که شما از مترو خارج می‌شوید، نمی‌دانید شمال و جنوب شهر کجا قرار دارد. شما تحت فشار ساختمان‌های بلند قرار دارید. اما هنگام قرار گرفتن در پارک، همیشه می‌توانید جهت‌یابی کنید.

Baiyangdian Waterfront Park / TLS Landscape Architecture

ساخته شده در سال ۲۰۲۰ / در چین

پارک ساحلی بایانگدیان، برای حل مشکلات زیست‌محیطی با الهام از (برکه نیلوفر آبی- دریای نی) احداث شده‌است. طرح این پروژه شامل یک اسکله عمومی جدید و مجموعه‌ای از خاکریزه‌ها، هم برای استفاده عموم جهت خدمت به جامعه با ایجاد تجربه تفریحات سالم و گردهمایی‌های مردمی، و هم با هدف مبارزه با مشکلات زیست محیطی می‌باشد.

دریاچه این ناحیه به شدت مستعد آلودگی کشاورزی ناشی از مزارع اطراف، سیلاب‌ها و خشکسالی احتمالی است که با تغییرات اقلیمی چند دهه‌ی اخیر تشدید شده‌است. خاکریزه‌های احداث شده در دریاچه در مقیاس‌های مختلف با هدف تنظیم سطح آب طراحی شده‌اند، به علاوه این اقدام به پاکسازی آب دریاچه از طریق نِی‌زارها و نیلوفرهای آبی کمک می‌کند. که نتیجه‌ی آن آبی سالم‌تر و به‌دور از آلودگی است.

تا به اینجا متوجه شدیم که معماری‌منظر تا چه اندازه می‌تواند بر سلامت ما و محیط اطراف تأثیرگذار باشد.

سخن آخر

هرچند که در سال‌های اخیر شاهد رشد هرچه بیشتر معماری و طراحی‌شهری در کشورمان بوده‌ایم ولی همچنان جای چنین هیجان و پوپایی در شهرهای کشور ما خالی‌ست. در اکثر شهرها همهمه‌ی عصبی را شاهد هستیم، گرچه دلایل بسیاری را می‌توان برای آن برشمرد از جمله دغدغه‌های اقتصادی، روانشناسی و جامعه شناسی؛ اما پیش از آن باید این پرسش را مطرح کنیم که آیا شهرهای ما فضا و مکانی برای بروز رفتارهای اختیاری (فراغتی) به مردم ارائه داده‌اند؟

دانلود منابع مقاله