نویسنده : بهزاد انصاری
کارشناسی ارشد معماری منظر / مشاور واحد علمی
-
پارامتر ها جهت برنامه ریزی و تعیین راهبرد
-
روش های اجرایی طراحی مشارکتی
- تورهای پیاده روی
- طوفان ذهنی
- تحلیل سناریو
- طراحی واقعی
- گروه متمرکز
- برگزاری جلسات
- کارگاه‌ها
-
جمع بندی
تفکرِ «کار و پژوهش گروهی» همیشه در دانشگاه‌ها مطرح میشود و بسیاری از اساتید به دانشجویان می‌آموزند که فعالیت‌های گروهی خیلی اهمیت دارد و شما باید مثل یک تیم باشید و از «عقل جمعی» استفاده کنید. برای یک معمار‌منظر بیشتر از یک معمار فعالیت گروهی و استفاده از ایده، تجربیات و دیدگاه های افراد، ضرورت دارد.
حتی زمانی که به عنوان یک دانشجوی معماری‌منظر قصد داریم به فعالیت حرفه‌ای در کشور دیگری بپردازیم پارامتر‌های «اخلاق حرفه‌ای» ایجاب می‌کند ما به عنوان یک فرد متخصص توانایی کار و هدایت پروژه‌های مشارکتی و تعاملی را داشته باشیم. شاید این ویژگی باعث شود ما هر از گاهی از «فردگرایی» در انجام پروژه‌ها جدا شویم و تعامل با جامعه را یاد بگیرم چون به هر حال یک معمار‌منظر قرار نیست مثل یک معمار شرایط را کنترل کند بلکه باید بیشتر از کنترل، تعامل با شرایط را در جامعه یاد بگیرد. در واقع نمود فعالیت‌های گروهی و تعاملی در معماری‌منظر بیشتر از معماری به چشم می آید. این تعامل و کار گروهی خصوصا در انجام پروژه؛ ملاقات مغزها، ایده ها و افکار را برای ما به همراه دارد.
در این مقاله قصد داریم روش‌های اجرایی طراحی مشارکتی را یاد بگیریم.
از چه روش یا بهتر است بگوییم از چند روش می‌توانیم در طراحی مشارکتی استفاد کنیم ؟
خب سوال مهمی است اما قبل از آن باید یک مجموعه فرایند را تعیین کنیم و بعد از پارامتر‌های مطرح شده، با روش ها و راهبرد های اجرایی آشنا شویم.
پارامترها جهت برنامه ریزی و تعیین راهبرد :
- تعیین افراد و گروه‌ها
- تصمیم‌گیری در مورد میزان و محدوده دخالت مشارکت‌کنندگان در طرح در مراحل مختلف مانند کشف چالش‌ها، ایده‌پردای، تکمیل طرح و اجرای طرح
- بیان آشکار اهداف مشارکت
- انتخاب روش مناسب برای دستیابی به اهداف
- هدایت و کنترل فعالیت‌های مشارکت
با در نظر گرفتن شاخص‌های مطرح شده و بررسی هر یک در فرایند برنامه‌ریزی پروژه، آگاهی از روش‌های اجرایی متنوع علاوه بر ارتقا توانایی علمی فرد، باعث تقویت کل‌نگری در برخورد با چالش‌های پروژه میشود.
روش‌های اجرایی طراحی مشارکتی
۱-تورهای پیاده‌روی
یک روش برای تسهیل آگاهی مردم از شرایط محدوده مورد نظر برای طراحی به ویژه در جایی که ساکنان به شرایط نامناسب عادت کرده اند، پیاده‌روی برنامه ریزی شده در ناحیه مورد مطالعه است . این روش شامل نقشه برای تعیین موقعیت و مسیر حرکت گروه و مشخص نمودن مکان‌های خاص برای ثبت احساسات، اطلاعات شناختی و واکنش‌های افراد نسبت به مشکلات محیط و منظر است.
۲-طوفان ذهنی
طوفان ذهنی بهترین ابزار برای تولید ایده‌های خلاقانه است. افراد مختلف ایده‌های خود را بدون هیچ ارزش‌گذاری قبلی مطرح می‌کنند. در این روش برای اجرا از گروه‌های کوچک ۳ تا ۹ نفره‌ی افراد محلی استفاده میشود و باید قوانین زیر رعایت شود :
- هر تعداد راه‌حل که ممکن است، مطرح شود
- ایده‌های خلاق و نو تشویق شوند
- هیچ انتقادی مجاز نیست و قضاوت در مورد ایده‌ها به زمان دیگری موکول می شود.
۳-تحلیل سناریو
در این روش موضوعات کلیدی مشخص میشود و افراد شرکت کننده برای خلق و کشف سناریوهای مختلف برای شناخت محیط و منظر و بیان ایده‌هایی در مورد ساماندهی آن همکاری می کنند. هدف؛ کشف طیفی از انتخاب‌های قابل قبول است. این روش به ویژه برای موارد پیچیده‌ای که آینده طرح چندان قابل پیش بینی نیست مفید است.
اولین قدم در این راه، یک کار گروهی مثلا یک کارگاه دو روزه است که در آن ساختار سناریوها مشخص شود تا بتوان بر اساس آنها ، موضوعات کلیدی مشخص و ایده‌های برآمده از طوفان مغزها در رابطه با موضوعات کلیدیِ طرح استخراج شوند. این ایده‌ها، توسط افراد در گروه‌های کوچک به صورت سناریوهای مختلف نوشته میشود و در جلسات بعدی بحث میشوند و در نهایت سناریوهای مختلف بصورت گزینه‌های طراحی مطرح و بهترین و مناسب ترینِ آن انتخاب میشود.
۴-طراحی واقعی
در این روش، گروه‌هایی از افراد با تخصص‌های مختلف و نیز افراد ذی‌نفع و استفاده کنندگان، برای رسیدن به راحلی طراحانه گرد هم می‌آیند. آنها به گروه‌هایی تقسیم میشوند و در مرحله بعد پس از بیان توضیحات کافی در مورد اهداف، از یک مدل استفاده می شود که در محل به نمایش در می آید و پایه‌ای برای مشارکت گروهی فراهم می‌کند. در شیوه‌ای دیگر در همین روش از نقشه محدوده طراحی و نیز قطعاتی که هم‌مقیاس با نقشه‌ی ترسیم شده هستند، استفاده می شود . با استفاده از بلوک‌های ساده در اندازه و اشکال مختلف، امکان ساخت گزینه‌های سه‌بعدی منظر برای یک سایت و توسط افراد غیر متخصص فراهم میشود.
۵- گروه متمرکز
گروه‌های کوچک (۴ تا ۱۲ نفره) امکان بحث و ارائه نظرات برای دستیابی به ترجیحات و نیازهای استفاده کنندگان را فراهم می‌کنند. هدف اصلی، شناخت ارزش‌ها و ترجیحاتی است که در حوزه خاصی تعریف شده؛ مثلا زیبایی نماها و رنگ‌ها که در یک بحث تعاملی مطرح میشوند.
یک گروه متمرکز دیدگاه‌هایی را مطرح می‌کنند که امکان طرح آن در مصاحبه‌های فردی وجود ندارد و نشان می‌دهد که چگونه عقاید در فرایند بحث تغییر می‌کنند و می‌توانند بر سلایق عمومی در ارتقاء منظر تاثیر بگذارند.
۶- برگزاری جلسات
اطلاع‌رسانی در مورد طرح، ایجاد علاقه و انگیزه برای مشارکت و نظرخواهی در مورد مشکلات و راه‌حل‌ها اغلب بصورت یک نشست، جلسه و یا در قالب برگزاری یک انجمن علمی انجام می‌گیرد. مشارکت در این نوع جلسات اغلب به رای‌گیری در مورد موضوعات مختلف و یا بیان نظرات کلی منجر میشود.
۷- کارگاه‌ها
«آموزش» مهمترین بخش این فرایند به منظور ارتقاء دانش مشارکت کنندگان است و بازتاب آن بصورت راه‌حل‌ها و دیدگاه‌های جدید مشاهده میشود.
طراحان باید تکنیک‌هایی برای اقداماتی مانند کنترل بحث‌ها و مصاحبه‌ها، ارائه فهرست از عوامل مهم و تاثیر‌گذار و جمع‌بندیِ بحث بکار گیرند.
سرپرست گروه باید اهداف گروه را تعیین کند و هنگامی که موضوعی تعیین میشود به مشارکت کنندگان امکان بیان تجارب خود را بدهد. اعضای شرکت کننده در کارگاه به گروه‌های کوچک ۵ تا ۹ نفر تقسیم میشوند. زیرا گروه‌های کمتر از پنج نفر اغلب با کمبود دانش و یا قضاوت انتقادی برای تحلیل مسائل و ورود به مرحله تصمیم‌گیری مواجه میشوند.
جمع بندی
کاراکتر پروژه و چالش‌های آن می تواند مشخص‌کننده بهره‌گیری از روش‌های نام برده باشد گرچه در مسیر استفاده از طراحی مشارکتی منظر به عنوان یک رویکرد موانع بسیاری وجود دارد که حتی می‌توان به عدم پذیرش و حمایت از سوی کارفرما اشاره کرد.
طراحی مشارکتی به عنوان رویکردی تعاملی که در دموکراتیزه کردن شهرها نقش دارد، می‌تواند بیدار کننده بسیاری از واژه‌ها همچون؛ تعامل، دوستی، دگریاری، همیاری، همکاری، تعاون در بستر کالبدی شهر باشد و شاید در بین این بلوک‌های بتنی سر به فلک کشیده که صدا به صدا نمیرسد، باعث شود در پرتو این تعامل و دگریاری، روایتگر شهر و کوچه و خیابان‌های خود باشیم و صداها و رفتار‌های گوشه و کنار شهر را بینیم و بشنویم.
دانلود مقاله